การหย่าโดยไม่ยินยอมคือการหย่าที่คู่สมรสฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งมิได้ยินยอมพร้อมใจที่จะให้มีการหย่าเกิดขึ้น ทำให้ไม่สามารถดำเนินการหย่าได้ คู่สมรสฝ่ายที่ต้องการหย่าจึงจำต้องใช้สิทธิทางศาลคือการฟ้องคดีเพื่อให้ศาลมีคำพิพากษาให้หย่าขาดจากการเป็นสามีภริยากันซึ่งเป็นกระบวนที่มีความซับซ้อนและขั้นตอนที่ต้องใช้บุคคลผู้มีความเชี่ยวชาญเฉพาะทางในการให้ความช่วยเหลือและให้คำปรึกษา เช่น ทนายความ ที่ปรึกษากฎหมาย นิติกรประจำศาลเยาวชนและครอบครัว เป็นต้น การดำเนินการดังกล่าวยังมีค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นตามมาทั้งค่าวิชาชีพทนายความ ค่าฤชาธรรมเนียมศาลในกรณีที่มีการแบ่งสินสมรสและเรียกค่าเลี้ยงชีพ ค่าส่งเอกสารและหมายเรียก เป็นต้น นอกจากนั้นการจะใช้สิทธิฟ้องหย่าได้ มิใช่ว่าคู่สมรสฝ่ายที่ต้องการหย่าจะสามารถฟ้องคดีได้เลย เพราะจำต้องเป็นเหตุใดเหตุหนึ่งตามที่กฎหมายกำหนดหรือที่เรียกว่าเหตุหย่า

กฎหมายไทยกำหนดเหตุหย่าไว้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1516 ไว้ทั้งหมด 10 เหตุ ดังนี้

1. สามีหรือภริยาอุปการะเลี้ยงดูหรือยกย่องผู้อื่นฉันภริยาหรือสามี เป็นชู้หรือมีชู้ หรือร่วมประเวณีกับผู้อื่นเป็นอาจิณ
2. สามีหรือภริยาประพฤติชั่ว ไม่ว่าความประพฤติชั่วนั้นจะเป็นความผิดอาญาหรือไม่ ถ้าเป็นเหตุให้อีกฝ่ายหนึ่ง
   (ก) ได้รับความอับอายขายหน้าอย่างร้ายแรง
   (ข) ได้รับความดูถูกเกลียดชังเพราะเหตุที่คงเป็นสามีหรือภริยาของฝ่ายที่ประพฤติชั่วอยู่ต่อไป หรือ
   (ค) ได้รับความเสียหายหรือเดือดร้อนเกินควร ในเมื่อเอาสภาพ ฐานะและความเป็นอยู่ร่วมกันฉันสามีภริยามาคำนึงประกอบ
3. สามีหรือภริยาทำร้าย หรือทรมานร่างกายหรือจิตใจ หรือหมิ่นประมาทหรือเหยียดหยามอีกฝ่ายหนึ่งหรือบุพการีของอีกฝ่ายหนึ่ง ทั้งนี้ ถ้าเป็นการร้ายแรง อีกฝ่ายหนึ่งนั้นฟ้องหย่าได้
4. สามีหรือภริยาจงใจละทิ้งร้างอีกฝ่ายหนึ่งไปเกินหนึ่งปี
   (4/1) สามีหรือภริยาต้องคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุก และได้ถูกจำคุกเกินหนึ่งปีในความผิดที่อีกฝ่ายหนึ่งมิได้มีส่วนก่อให้เกิดการกระทำความผิดหรือยินยอมหรือรู้เห็นเป็นใจในการกระทำความผิดนั้นด้วย และการเป็นสามีภริยากันต่อไปจะเป็นเหตุให้อีกฝ่ายหนึ่งได้รับความเสียหายหรือเดือนร้อนเกินควร
   (4/2) สามีและภริยาสมัครใจแยกกันอยู่เพราะเหตุที่ไม่อาจอยู่ร่วมกันฉันสามีภริยาได้โดยปกติสุขตลอดมาเกินสามปี หรือแยกกันอยู่ตามคำสั่งของศาลเป็นเวลาเกินสามปี
5. สามีหรือภริยาถูกศาลสั่งให้เป็นคนสาบสูญ หรือไปจากภูมิลำเนาหรือถิ่นที่อยู่เป็นเวลาเกินสามปีโดยไม่มีใครทราบแน่ว่าเป็นตายร้ายดีอย่างไร
6. สามีหรือภริยาไม่ให้ความช่วยเหลืออุปการะเลี้ยงดูอีกฝ่ายหนึ่งตามสมควรหรือทำการเป็นปฏิปักษ์ต่อการที่เป็นสามีหรือภริยากันอย่างร้ายแรง ทั้งนี้ ถ้าการกระทำนั้นถึงขนาดที่อีกฝ่ายหนึ่งเดือดร้อนเกินควรในเมื่อเอาสภาพ ฐานะและความเป็นอยู่ร่วมกันฉันสามีภริยามาคำนึงประกอบ อีกฝ่ายหนึ่งนั้นฟ้องหย่าได้
7. สามีหรือภริยาวิกลจริตตลอดมาเกินสามปี และความวิกลจริตนั้นมีลักษณะยากจะหายได้ กับทั้งความวิกลจริตถึงขนาดที่จะทนอยู่ร่วมกันฉันสามีภริยาต่อไปไม่ได้ อีกฝ่ายหนึ่งฟ้องหย่าได้
8. สามีหรือภริยาผิดทัณฑ์บนที่ทำให้ไว้เป็นหนังสือในเรื่องความประพฤติ อีกฝ่ายหนึ่งฟ้องหย่าได้
9. สามีหรือภริยาเป็นโรคติดต่ออย่างร้ายแรงอันอาจเป็นภัยแก่อีกฝ่ายหนึ่งและโรคมีลักษณะเรื้อรังไม่มีทางที่จะหายได้
10. สามีหรือภริยามีสภาพแห่งกายทำให้สามีหรือภริยานั้นไม่อาจร่วมประเวณีได้ตลอดกาล

เมื่อมีการฟ้องหย่าแล้ว คู่สมรสฝ่ายที่ฟ้องคดียังสามารถเรียกสิทธิต่างๆตามที่กฎหมายกำหนด เช่นค่าอุปการะเลี้ยงดูทั้งของตนเองและบุตร ค่าเลี้ยงชีพหากเหตุแห่งการหย่าเกิดจากความผิดของคู่สมรสอีกฝ่ายหนึ่ง ค่าทดแทนกรณีที่เหตุแห่งการหย่าเกิดจากการคบชู้ของคู่สมรสอีกฝ่ายหนึ่ง แบ่งสินสมรส รวมทั้งการกำหนดอำนาจปกครองบุตรอีกด้วย